ΑΔΕΛΦΙΚΗ ΖΗΛΙΑ
ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΙΔΙΟΥ & ΕΦΗΒΟΥ Α. ΞΩΦΥΛΛΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ
Παιδοψυχιατρική- Λογοθεραπεία- Εργοθεραπεία- Μαθησιακές Δυσκολίες- Παιδοψυχολογία
ΑΔΕΛΦΙΑ: ΖΗΛΕΥΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ;
Ο ρόλος των αδελφών στην προετοιμασία του παιδιού για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα προκύψουν στη σχολική και κοινωνική του ζωή είναι σημαντικός. Τα παιδιά μέσα από την επαφή τους με τα αδέρφια τους σχηματίζουν την αυτοεικόνα τους, ανακαλύπτουν τρόπους να εκφράζουν και να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους, αρχίζουν να βλέπουν και να καταλαβαίνουν την οπτική της άλλης πλευράς, η οποία συχνά μπορεί να είναι διαφορετική από τη δική τους, μαθαίνουν τις αξίες της συνεργασίας και της ενσυναίσθησης. Μέσα όμως από την τριβή της αδελφικής σχέσης τα παιδιά μαθαίνουν και να συγκρούονται, να επιλύουν διαφωνίες, να διεκδικούν όσα νιώθουν ότι τους ανήκουν. Έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τα όριά τους και των διπλανών τους, παρατηρούν τις συνέπειες των πράξεών τους, εξωτερικεύουν το θυμό, την επιθετικότητά τους ή απλά παίζουν. Μαθαίνουν να ζυγίζουν τις δυνάμεις τους και να αναγνωρίζουν ως ποιο σημείο αντέχουν. Στα πλαίσια αυτά δεν είναι λίγες οι φορές που κάνει την εμφάνισή του το συναίσθημα της ζήλιας- ένα από τα πιο αντιφατικά συναισθήματα.
ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΖΗΛΙΑ
Οι εκδηλώσεις αδελφικής ζήλιας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι μιας υγιούς και φυσιολογικής οικογενειακής ζωής. Το συναίσθημα της ζήλιας εκδηλώνεται συνήθως γύρω στο 15ο μήνα, σχετίζεται με την ικανότητα του παιδιού να παρατηρεί και να διακρίνει διαφορές και αποτελεί μία κατάκτηση στην ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει ότι για να είναι σε θέση ένα παιδί να νιώσει ζήλια, θα πρέπει να έχει την ικανότητα να βλέπει στον άλλο χαρακτηριστικά ή ικανότητες και να τις συγκρίνει με τις δικές του. Η ικανότητα αυτή αποτελεί το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης. Η ζήλια διαφοροποιείται μεταξύ των παιδιών σε μία οικογένεια. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο για το κατά πόσο και σε ποιο βαθμό θα εμφανιστεί στο ένα ή στο άλλο παιδί. Κάποιοι από αυτούς είναι: το φύλο των παιδιών, η θέση στην οικογένεια (πρωτότοκο-δευτερότοκο-το μικρότερο παιδί), η ηλικιακή διαφορά ( κάτω του 1 έτους θεωρούνται «ψευδή δίδυμα», άνω των 6 ετών αμβλύνονται οι εκδηλώσεις ζήλιας), η στάση των γονέων, η ιδιοσυγκρασία του κάθε παιδιού. Πώς όμως αντιλαμβανόμαστε ότι ένα παιδί ζηλεύει; Κάποιες από τις συμπεριφορές που μας υποπτεύουν είναι οι ακόλουθες:
- Παλινδρόμηση: Με τον όρο παλινδρόμηση εννοούμε ότι το παιδί, ενώ εξελίσσεται φυσιολογικά, λόγω κάποιου γεγονότος που βιώνει ως «τραυματικό», όπως η γέννηση ενός αδελφού, υιοθετεί συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης. Αρνείται την ανάπτυξή του για να μην υποχρεωθεί να επιδείξει μια συμπεριφορά, που θα το απομάκρυνε από τους ανθρώπους που του είναι απαραίτητοι. Ένα παράδειγμα τέτοιου είδους παλινδρόμησης αποτελεί η δευτερογενής ενούρηση, κατά την οποία ενώ το παιδί έχει υπάρξει στεγνό στη διάρκεια της νύχτας για διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών, αρχίζει να βρέχεται και πάλι με τον ερχομό ενός νέου παιδιού στην οικογένεια.
- Διαταραχές συμπεριφοράς: Αλλαγή στη σχολική επίδοση, σχολική άρνηση, ευερεθιστότητα, καπρίτσια και εμμονές.
- Διεκδίκηση της προσοχής των γονιών. Το παιδί διεκδικεί με κάθε τρόπο την προσοχή των γονιών του, ακόμα κι αν αυτό συμβαίνει για να το επιπλήξουν για την επίδειξη κάποιας κακής συμπεριφοράς. Ένα παιδί που υποφέρει από ζήλεια προτιμά να το μαλώνουν για κάτι που έκανε από το να ασχολούνται με το αδελφάκι του και να μην του δίνουν σημασία.
- Επιθετικότητα: Συχνά οι καβγάδες μεταξύ αδελφών είναι έντονοι και μπορεί να εμπεριέχουν λεκτική και σωματική επιθετικότητα. Πολλές φορές ακούμε αλληλοκατηγορίες που μπορεί να αφορούν κάτι που τα ίδια έκαναν και που το μεταθέτουν στον αδελφό/ή τους.
- Ακραίες εκδηλώσεις θαυμασμού, υπερπροστασίας ή αδιαφορίας: Κάποια παιδιά, αδυνατώντας να εκφράσουν αρνητικά συναισθήματα για το αδελφάκι τους, να συμπεριφέρονται με υπερβολικό θαυμασμό και ιδιαίτερα προστατευτικά ή αντίθετα με αδιαφορία.
ΠΟΙΑ ΣΤΑΣΗ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ
Οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των αισθημάτων της αδελφικής ζήλιας, καθώς μπορούν με τη στάση τους να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να αξιοποιούν τέτοιες εμπειρίες προς όφελός τους. Χρειάζεται πρώτα εκείνοι να κατανοήσουν ότι η ζήλια δεν αποκλείει την ανάπτυξη της αγάπης. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα υγιές συναίσθημα, το οποίο βιώνουν όλοι, λιγότερο ή περισσότερο. Η κλινική εμπειρία αποδεικνύει ότι οι εκδηλώσεις αδελφικής ζήλιας φθίνουν με τον καιρό, εφόσον οι γονείς επιδιώκουν και διατηρούν σχέση με κάθε παιδί χωριστά, αποφεύγουν τις συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέρφια, επιτρέπουν την έκφραση αισθημάτων ζήλιας ανάμεσα σε αυτά και αποφεύγουν τις παρεμβάσεις στις διαμάχες των παιδιών τους.
- Σχέση με κάθε παιδί χωριστά
Κάθε παιδί είναι μοναδικό, αντιμετωπίζει διαφορετικές ανάγκες και χρειάζεται αποκλειστικό χώρο και χρόνο από τους γονείς του Συχνά, οι γονείς, από την αγωνία τους να «προλάβουν» τις διαμάχες ανάμεσα στα αδέλφια, αποφασίζουν να τους συμπεριφερθούν «δίκαια», παραχωρώντας τα ίδια δικαιώματα και επιβάλλοντας πανομοιότυπους περιορισμούς. Αυτό όμως τις περισσότερες φορές φέρνει αντίθετο τελικά αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, κάνουν δώρο στο ένα παιδί για τα γενέθλιά του και παίρνουν κάτι και στο άλλο. Με αυτόν τον τρόπο, μαθαίνουν τα παιδιά να μην αντέχουν τα συναισθήματα της ματαίωσης και της ζήλιας, που είναι επόμενο να γεννιούνται μέσα τους σε τέτοιες καταστάσεις.
Αποφυγή συγκρίσεων
Οι συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέλφια από πλευράς των γονιών ενισχύουν την ανάπτυξη αισθημάτων αντιπαλότητας και ανταγωνισμού. «Είδες ο αδερφός σου πως τα καταφέρνει;…..Εσύ γιατί δεν το κάνεις έτσι;» ή «Η αδερφή σου είναι τόσο ήρεμο πλάσμα, εσύ πώς μας βγήκες έτσι δεν μπορώ να καταλάβω!». Κάθε παιδί έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία δεν θα πρέπει να αντιπαραβάλλουμε σε αυτά των αδελφών του. Όταν ο γονιός αναγνωρίζει την καλή πράξη που κάνει ένα παιδί, π.χ. «Βασιλική, πολύ ωραία κάθεσαι στο τραπέζι όση ώρα τρώμε!», φροντίζει να αναδεικνύει τα δυνατά σημεία του, χωρίς να πραγματοποιεί συγκρίσεις με τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας.
- Έκφραση των αρνητικών συναισθημάτων
Κάποια παιδιά εκφράζουν ανοιχτά ότι ζηλεύουν τον αδελφό/ την αδελφή τους. Εάν συμβεί αυτό, οι γονείς θα πρέπει να το επιτρέπουν χωρίς λογοκρισία, π.χ. «Μου φαίνεται ότι θα ήθελες να είναι τα πράγματα όπως πριν γεννηθεί το αδερφάκι σου, ε;». Εκφράσεις του τύπου «Εσύ τώρα είσαι μεγάλο παιδί, δε ζηλεύεις!» περιορίζουν την ελεύθερη έκφραση του παιδιού και το γεμίζουν με αισθήματα ενοχής και ντροπής. Αποδεχόμενοι τα συναισθήματά του, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να συμφιλιωθεί με τη ζήλια. Με τον τρόπο αυτό, μαθαίνει να αγγίζει και πιο σκοτεινές πλευρές του εαυτού του, να τις αποδέχεται και, μακροπρόθεσμα, να στηρίζεται καλύτερα στις δικές του δυνάμεις.
- Αποφυγή παρέμβασης στους καβγάδες
Οι αδερφικές διαμάχες ετοιμάζουν το έδαφος της μελλοντικής προσαρμογής των παιδιών στις απαιτήσεις του ευρύτερου κοινωνικού τους περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτό, οι γονείς χρειάζεται να επιτρέπουν στα παιδιά να επιλύουν τις μεταξύ τους διαφορές μόνα τους, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που υπάρχει κίνδυνος σοβαρού τραυματισμού. Τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, θα χρειαστεί να υπερασπιστούν όσα κατέχουν. Έτσι, είναι σημαντικό να μάθουν από νωρίς να τα βγάζουν πέρα μόνα τους και να μην περιμένουν από κάποιον τρίτο να λύσει τα προβλήματά τους. Αν συνεχίζουν και επιμένουν να ζητούν τη δική σας επέμβαση, καθίστε μαζί τους και πείτε τους: » Ωραία, τι με συμβουλεύετε να κάνω για να τα βρείτε;» Έτσι, θα τους κάνετε να καταλάβουν το δίλλημα που αντιμετωπίζετε και να νιώσουν περισσότερο υπεύθυνα για τις πράξεις τους.